Ludzie na ulicy.
Rozwój

Numer PESEL – 15 rzeczy, których być może o nim nie wiesz

Każdy z nas go posiada. Niektórzy znają go na pamięć. Jest niezbędny, by załatwić jakąkolwiek sprawę urzędową. Dla niektórych jest powodem do dumy. Co tak naprawdę wiemy o PESEL-u? Czy posiadasz odpowiednią wiedzę na ten temat? Poniższe pytania pozwolą Ci na porównanie posiadanych przez Ciebie informacji ze stanem faktycznym.

1.Co to jest PESEL?

Numer PESEL to jedenasto-cyfrowy kod przypisany danej osobie w Powszechnym Elektronicznym System Ewidencji Ludności.

2. Kiedy jest nadawany?

Numer PESEL nadawany jest automatycznie (z urzędu) przez urząd stanu cywilnego przy sporządzaniu aktu urodzenia dla dziecka urodzonego na terytorium Polski.

3. Kiedy powstał?

Za twórcę systemu PESEL uznaje się Andrzeja Stanisława Targowskiego. Był on polsko-amerykańskim informatykiem o specjalności informatyka stosowana i architektura systemów komputerowych.

Zadanie utworzenia informatycznego systemu ewidencji ludności wpisano do planu pięcioletniego w 1970 roku. Jego nazwa została nie zmieniona do dzisiaj. Na początku miał on być częścią ogólnokrajowej rewolucji informatycznej. Oprócz niego chciano stworzyć systemy wspomagające planowanie administracji centralnej – CENPLAN, resortów – RESPLAN, władz wojewódzkich – REGIPLAN, inwestycje krajowe – WEKTOR oraz sieć teleinformatyczna administracji publicznej – INFOSTRADA.

Po opracowaniu planów działania i zatwierdzeniu ich przez ówczesną władzę, nadzór nad systemem powierzono Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Obok pracowników cywilnych w gronie wykonawców projektu znaleźli się także funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa.

Powstanie bazy Pesel miało być antidotum na znaczne rozproszenie ewidencji ludności w pozostałych po zaborach dokumentach (dodatkowo zdekompletowanych przez dwie wojny światowe). Oficjalnie jego powstaniu przyświecało hasło kompleksowego ujęcia tematu człowieka jako centralnego podmiotu całej gospodarki.

4. Co oznaczają kolejne cyfry?

Pierwsze 6 zawierają datę urodzenia. U osób urodzonych przed 2000 rokiem jest to kolejno: ostatnie 2 cyfry roku urodzenia (np.: 80), miesiąc (np.: 01) i dzień (np.: 06).
Cztery kolejne cyfry to liczba porządkowa,
Ostatnią liczbę nazywa się kontrolną. Wyliczana jest na podstawie specjalnego wzoru. Do jej obliczenia wykorzystuje się tzw. wagi i 10 poprzedzających ją cyfr.

5. Czym różnią się numery PESEL osób urodzonych po 2000 roku od poprzednich?

U ludzi, którzy urodzili się po tej dacie do liczby oznaczającej miesiąc dodaje się 20 (np.: 01.12.2001 – PESEL: 013201)

6. Jak będą wyglądać numery PESEL osób urodzonych po 2100 roku?

Podobnie jak teraz. Wyjątkiem będzie dodawane do ilości dni miesiąca 40 a po roku 2200 – 60.

7. Dlaczego to wprowadzono?

Zróżnicowanie te wprowadzono, by PESEL osób urodzonych po 1900 roku i 2000 roku można było odróżnić, by nie zaczynał się od tych samych liczb. Dzięki dodaniu symbolicznej 20-stki, wiemy, że jest to dowód młodego człowieka a nie staruszka ponad stuletniego.

8. Czy w tym kodzie jest zawarta informacja o płci?

Tak. Każda liczba parzysta, położona na przedostatnim miejscu oznaczają kobietę, nieparzysta odpowiednio mężczyznę.

9. Jakie informacje są gromadzone w ewidencji PESEL?

Oprócz oczywistych dla każdego z nas takich danych jak między innymi: imię, nazwisko, dane dotyczące rodziców, miejsce i czas urodzenia czy aktualny adres zameldowania, zawarte są tam też między innymi:

  • sygnatura aktu urodzenia i urzędu stanu cywilnego, w którym został on sporządzony;
  • stan cywilny: data zawarcia i ewentualnego rozwiązania związku małżeńskiego, sygnatury odpowiednich akt oraz data zgonu małżonka;
  • adresy i daty kolejnych zameldowań i wymeldowań zarówno na pobyt stały jak i czasowy;
  • data oraz miejsce (kraj) wyjazdu i powrotu poza granice Rzeczypospolitej Polskiej trwającego dłużej niż 6 miesięcy;
  • seria, numer i data ważności ostatniego wydanego paszportu obywatela polskiego.

10. Czy cudzoziemcy mogą otrzymać numer pesel?

Tak. Wskazaniem do jego nadania jest między innymi status uchodźcy lub uzyskanie prawa stałego pobytu, azylu czy zgody na pobyt tolerowany.

11. Czy PESEL może być zmieniony?

Zasadniczo nie. Jednak jest kilka wyjątków od tej zasady:
a) zmiana płci;
b) sporządzenie nowego aktu urodzenia na przykład podczas zmiany nazwiska dziecka adoptowanego;
c) na skutek pomyłki organu administracji publicznej lub wprowadzenia go w błąd co do tożsamości osoby.

12. Kto może nadać nowy pesel?

Nowy numer w rejestrze nadaje minister cyfryzacji na wniosek kierownika urzędu stanu cywilnego lub urzędu gminy.

13. Kto ma dostęp do bazy numerów osób fizycznych?

Ponad tysiąc takich podmiotów jak: sądy i komornicy, straże miejskie, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, wojewodowie, ministrowie, agencje i inne służby. Do tej bazy ma również dostęp (w zakresie danych osób poszukiwanych) między innymi Polski Czerwony Krzyż.

14. Jakie są zagrożenia związane z indywidualnym kodem państwowym?

Numer PESEL jest też standardowo wykorzystywany jako identyfikator w innych rejestrach państwowych takich jak chociażby NFZ, fiskus czy rejestr sądowy. Może to stanowić czasem źródło nadużyć. Problem ten poruszał m.in. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. W związku z tym zaleca się (choć może być to nieco mniej wygodne), by poszczególne systemy miały swój własny, odrębny numer oznaczający daną osobę. Połączenie kilku publicznych baz danych za pomocą jednego numeru zdecydowanie zwiększa ryzyko, że urzędnik uprawniony do ich przeszukiwania zobaczy więcej niż powinien.

Kolejne zagrożenia mogą dotyczyć działania platformy obywatel.gov.pl. Oczywiście jest to duże ułatwienie. Jest to krok w przyszłość. Jednak jak każda strona w sieci jest narażona na ataki nie tylko bezpośrednie ale również poprzez chociażby serwery banków. Kolejna kwestią jest tu chociażby wyciek danych na skutek braku rozwagi osób z niego korzystających (udostępnienie danych lub ich zagubienie).

15. Generator PESEL- co to takiego?

Ostatnio w internecie można znaleźć tzw. generatory PESEL. Są to programy, które mogą stworzyć przykładowe ciągi 11 cyfr w oparciu o dane takie jak płeć i data urodzenia.

Służą one głównie do sprawdzania, jak funkcjonują różnego typu formularze. Zamiast wymyślać kolejne cyfry rzekomych numerów PESEL, możemy zweryfikować poprawność danego programu tak naprawdę tylko za pomocą funkcji: kopiuj – wklej.

Podsumowując:

PESEL jest z nami od ponad 50 lat. Baza ta ciągle się zmienia i ewoluuje. Jej istnienie to bezsprzecznie ułatwienie funkcjonowania w wielu dziedzinach ale również może ona stanowić zagrożenie dla naszej prywatności.